Σώτη Τριανταφύλλου – Μιλώντας με την Αλίκη για τη φιλοσοφία και το νόημα της ζωής

Αν είναι κάτι που αρέσει πολύ στην Σώτη Τριανταφύλλου είναι το να πειραματίζεται. Έχει γράψει βιβλία για τον κινηματογράφο, δοκίμια, διηγήματα, νουβέλες για τα ταξίδια και το ροκ ν’ ρολ, ιστορικά μυθιστορήματα και παραμύθια. Το να αλλάζει είδη και τρόπο γραφής μοιάζει να της έρχεται εύκολα, γι’ αυτό και οι πιο πιστοί από τους φίλους της διαβάζουν ό,τι γράφει. Το «Μιλώντας με την Αλίκη για τη φιλοσοφία και το νόημα της ζωής» ωστόσο ίσως να ξενίσει κι αυτούς.

Ο ανά χείρας τόμος κάπου θυμίζει μια εκτεταμένη συζήτηση, η οποία πού και πού παίρνει τη μορφή συνέντευξης. Η Αλίκη ρωτά και η Σώτη απαντά. Η Σώτη σχολιάζει και η Αλίκη αναρωτιέται. Η Αλίκη πεινά και η Σώτη της δίνει τροφή για τη σκέψη.

Από την πρώτη κιόλας σελίδα του βιβλίου η συγγραφέας εξηγεί ότι αυτό που διαβάζουμε δεν είναι ένα συνηθισμένο εγχειρίδιο για τη φιλοσοφία, αλλά κατά κάποιο τρόπο, ένα οδοιπορικό στα μονοπάτια της ζωής και της σκέψης. «Τι μας χρειάζεται η φιλοσοφία;» αναρωτιέται κάποιος. «Σαν μια απάντηση στη βλακεία», αποκρίνεται κάποιος άλλος.

Τι έχει να πει ένα νέο κορίτσι με μια γυναίκα που είναι σαράντα χρόνια μεγαλύτερη από αυτό; Προφανώς πολλά. Πολλά που ήδη υπάρχουν στα σχολικά εγχειρίδια, τα οποία όμως είναι γραμμένα με ακατανόητο τρόπο για παιδιά της Β’ Λυκείου, και που μάλλον απευθύνονται σε φοιτητές της φιλοσοφικής, και ακόμη περισσότερα που δεν αναφέρονται καν μέσα σ’ αυτά.

Όπως διαβάζουμε: «Αυτό το βιβλίο απευθύνεται στους πολύ νέους και, γιατί όχι, σ’ εμάς τους όχι-και-τόσο νέους που νομίζουμε ότι τα ξέρουμε όλα ενώ δεν ξέρουμε τίποτα». Τι έσπρωξε τη συγγραφέα σ’ αυτό το μονοπάτι; «…Ίσως επικράτησε, πρόσκαιρα, ένα παλιό γονίδιο που περιπλανιέται μέσα μου εδώ και δεκαετίες: κατάγομαι από μια μακρά σειρά δασκάλων, καθηγητών και ιερωμένων. Ίσως έτσι εξηγούνται όλα».

Η αλήθεια είναι ότι οι τελευταίοι δεν θα ήταν και πολύ χαρούμενοι αν διάβαζαν ετούτο τον τόμο, αφού στα μάτια τους ίσως να φάνταζε αιρετικός. Ναι, η θρησκεία καταλαμβάνει πολλές σελίδες σ’ αυτές τις συζητήσεις, και φυσικά αυτό είναι κάτι το αναμενόμενο. Η συγγραφέας αναφέρεται σε διάφορες θρησκείες, μιλά για τον θεό και το χριστιανισμό στη δική μας παράδοση, δίνει τα εύσημα στον Δαρβίνο και τους διαφωτιστές και ταξιδεύει μπρος πίσω στο χρόνο σε μια προσπάθεια να εξηγήσει στην Αλίκη γιατί η θρησκεία διαδραματίζει τόσο σημαντικό ρόλο στη ζωή των ανθρώπων.

Το ταξίδι που κάνουν οι δύο φίλες είναι μακρύ, αλλά ωφέλιμο. Οι φωνές τους, και οι γενιές τους εδώ που τα λέμε, διαφέρουν πολύ, ωστόσο φαίνονται να καταλαβαίνουν απόλυτα η μια την άλλη, με την Αλίκη να προσφέρει πού και πού κάποιες πινελιές χιούμορ που κάνουν το βιβλίο πιο ανάλαφρο, πιο ευανάγνωστο. «Πεινάω άρα υπάρχω», λέει κάπου, παραφράζοντας το γνωστό ρητό, ενώ κάπου άλλου μοιάζει να ειρωνεύεται την Σώτη, όταν η τελευταία της ζητά να κάνει κάτι: «Έχω γίνει νυχτερίδα, τώρα θα γίνω και δέντρο».

Είναι στιγμές σαν και τις πιο πάνω που κάνουν όχι μονάχα το δικό τους ταξίδι απολαυστικό, αλλά και αυτό του αναγνώστη. Οι ερωταπαντήσεις, τα καυστικά σχόλια, και τα πειράματα της φαντασίας δίνουν και παίρνουν.

Αν ξέρετε το όνομα ενός ή και πολλών φιλοσόφων, να είστε σίγουροι ότι θα το ή θα τα συναντήσετε εδώ: από τους αρχαίους έλληνες, μέχρι τους χριστιανούς λόγιους, από τους διαφωτιστές μέχρι τους σύγχρονους οικονομολόγους, από τον Μαρξ μέχρι… την Αλίκη.

«Γιατί χρειάζεται να μάθουμε τι είναι η φιλοσοφία;» ρωτά η Αλίκη.
«Για να μάθουμε να σκεφτόμαστε ώστε να αντιμετωπίζουμε τα προβλήματα της ζωής», απαντά η Σώτη, και προσθέτει: «Η σοφία είναι μια από τις προϋποθέσεις της ευτυχίας. Όλοι θέλουμε να είμαστε ευτυχισμένοι… κι όλοι προσπαθούμε… συχνά όμως μας λείπουν τα εργαλεία».

Πες και μάθαμε τι είναι η φιλοσοφία: Τι κάνουμε μετά; Πώς τη χρησιμοποιούμε ο καθένας μας ξεχωριστά; Είναι η αλήθεια του ενός η ίδια με την αλήθεια του άλλου; Μάς δίνει η φιλοσοφία τις απαντήσεις σε όλα τα ερωτήματά μας;

«Ο στόχος της φιλοσοφίας δεν είναι να δώσει οριστικές απαντήσεις τις οποίες θα δεχτούν όλοι αλλά να ερευνήσει διαφορετικές απαντήσεις. Είναι τελείως απίθανο να είσαι εσύ, ή να είμαι εγώ ο μοναδικός άνθρωπος που δίνει τις “σωστές” απαντήσεις: γι’ αυτό είναι καλό να κρατάμε κριτική στάση σε όλες τις φιλοσοφικές θέσεις. Στους περισσότερους επιστημονικούς κλάδους –στα μαθηματικά, στην ιστορία, στη φυσική, στη χημεία, υπάρχουν σωστές και λανθασμένες απαντήσεις. Η φιλοσοφία δεν είναι ακριβώς έτσι… Μπορούμε να διαφωνούμε με όλους αρκεί να τεκμηριώνουμε την άποψή μας με βάση τη λογική…»

Η λογική μοιάζει να είναι η αρχή και το τέλος της φιλοσοφίας. Χρησιμοποιώντας αυτή και μόνο, και με βάση τις γνώσεις μας φυσικά, φαίνεται να λέει η συγγραφέας, θα μπορέσουμε να κάνουμε τη ζωή μας καλύτερη. Κι εδώ που τα λέμε, αυτή ακριβώς είναι που μοιάζει να λείπει από το σύγχρονο διαδικτυακό μας κόσμο. Οι άνθρωποι σήμερα μοιάζουν μονάχα να ξέρουν πώς να μιλάνε, αλλά όχι πώς να ακούν. Έχουν απόψεις, αλλά δεν έχουν επιχειρήματα. Έχουν ιδέες, τους λείπουν όμως οι γερές βάσεις πάνω στις οποίες θα μπορούσαν να τις στηρίξουν.

«Μπορώ να θέλω αυτό που θέλω;» αναρωτιέται ο Σοπενχάουερ. «Θέλω πράγματι αυτό που θέλω;» θα έπρεπε να αναρωτιόμαστε εμείς.

Στην κριτική που έγραψα πριν πολλά χρόνια για το εξαιρετικό μυθιστόρημα της Σώτης Τριανταφύλλου «Το εργοστάσιο των μολυβιών», το είχα περιγράψει σαν ένα «ταξίδι δρόμου στην ιστορία». Ε, ετούτο το βιβλίο θα το περιέγραφα σαν ένα «ταξίδι δρόμου στη φιλοσοφία». Σε ποιον θα το σύστηνα; Σε γονείς και μαθητές, σε εκπαιδευτικούς και στον κάθε αναγνώστη. Σε όλους έχει κάτι να δώσει, χωρίς να γίνεται ούτε και για μια στιγμή βαρετό.

Δημοσιεύθηκε στη χθεσινή έκδοση της Καθημερινής της Κύπρου.

Παρουσιάσεις άλλων βιβλίων της συγγραφέως:

Για την αγάπη της γεωμετρίας
Ο χρόνος πάλι
Για τη σημαία και το έθνος
Αφρικανικό Ημερολόγιο
Λίγο από το αίμα σου
Ιστορίες του σώματος
Κινέζικα κουτιά
Γράμμα από ένα δράκο
Πιτσιμπούργκο
Ιστορίες απόγνωσης
Συγχώρεση
Η φυγή
Άλμπατρος
Το εργοστάσιο των μολυβιών
Η Μάριον στ' ασημένια νησιά και στα κόκκινα δάση
Ο υπόγειος ουρανός
Αύριο, μια άλλη χώρα
Σάββατο βράδυ στην άκρη της πόλης
Το εναέριο τρένο στο Στίλγουελ
Άλφαμπετ Σίτυ
Θάνατος το ξημέρωμα
Φτωχή Μάργκο
Γράμμα από την Αλάσκα