Ernesto Sabato – Πριν το τέλος

Το πρώτο βιβλίο αυτού του συγγραφέα που διαβάζω είναι το τελευταίο του. Και τώρα είμαι αποφασισμένος ν’ αναζητήσω τα υπόλοιπα, αφού μ’ αυτή του τη διαθήκη με εξέπληξε ευχάριστα, αλλά και μου έδωσε δυο τρεις γροθιές στο μυαλό. Μια διαθήκη, ακριβώς αυτό είναι το «Πριν το τέλος», αφού μέσα από τις σελίδες ταξιδεύουμε στο παρελθόν του Σάμπατο, μαθαίνουμε τις σκέψεις και τις πράξεις του, παίρνουμε απ’ αυτόν κάποια μαθήματα ζωής.
     Γραμμένο το 1998, δεκατρία δηλαδή χρόνια προτού πεθάνει, το κείμενο μοιάζει πού και πού να υιοθετεί ένα ελεγειακό τόνο. Το μόνο που ο συγγραφέας δεν μας μιλά και τόσο για τα παλιά καλά χρόνια όσο για τους αγώνες και τις αγωνίες μιας ζωής. Αγώνες για τη δημοκρατία, για την ελευθερία, για την απελευθέρωση από τους δαίμονες του χθες, που μέχρι πρόσφατα κρατούσαν ολόκληρο το λαό της ταλαίπωρής του χώρας, της Αργεντινής, υπόδουλο. Αγωνίες για το αβέβαιο μέλλον.
     Αν και οι λογοτεχνικές και καλλιτεχνικές αναφορές δεν λείπουν από εδώ, ο Σάμπατο μοιάζει να δίνει περισσότερο βάρος στην καθημερινότητα των απλών ανθρώπων, στους νέους, στην οικογένεια και στην κοινωνία. Σ’ ολόκληρη τη διάρκεια της αφήγησης φαίνεται να τον διακατέχει ένα άγχος, μια ανυπομονησία – θέλει οπωσδήποτε να μιλήσει για όλα αυτά που απασχολούν το σύγχρονο κόσμο: τη φτώχεια, τον αναλφαβητισμό, το περιβάλλον, τον πόλεμο και τον θάνατο, αλλά και για τη ζωή «που συχνά αποδεικνύεται μια διαρκής ασυνεννοησία». Τη ζωή που, «αν το καλοσκεφτείς… γράφεται στο πόδι και δεν μας επιτρέπει να παρέμβουμε στο κείμενό της».
     Η τέχνη τον ενδιαφέρει πολύ, είτε πρόκειται για την τέχνη του λόγου είτε την εικαστική -κάνει αρκετές αναφορές στους Γκογκέν, Βαν Γκόγκ και σε άλλους- αλλά δεν περιμένει απ’ τους καλλιτέχνες τη λύτρωση. «Εκείνα τα ταπεινά πλάσματα, αυτοί οι αγράμματοι και γεμάτοι καλοσύνη, και οι νέοι με τις αθώες τους ελπίδες, είναι αυτοί που θα με σώσουν».
     Τα λόγια του σήμερα ακούγονται πιο επίκαιρα παρά ποτέ καθώς μέσω τους τα βάζει με τα μεγάλα κεφάλια της εξουσίας, καθώς λέει τα πράγματα με το όνομά τους: «Ενώ οι πιο άτυχοι πνίγονται στα βαθιά νερά, σε κάποια γωνιά, κάνοντας τους εντελώς ανυποψίαστους για την καταστροφή, στο κέντρο ενός χορού μεταμφιεσμένων, οι άνθρωποι της εξουσίας εξακολουθούν να χορεύουν, σκασμένοι στα γέλια από τις ίδιες τους τις χοντράδες». «Οφείλουμε ν’ αντισταθούμε στο άδειασμα της κουλτούρας μας, της ρημαγμένης από εκείνους τους οικονομολόγους που το μόνο που καταλαβαίνουν είναι το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν». «Η εκπαίδευση είναι ό,τι λιγότερο υλικό υπάρχει, αλλά και η πλέον καθοριστική για το μέλλον ενός λαού, δεδομένου ότι αποτελεί το πνευματικό του προπύργιο». «Για τους απόκληρους δεν υπάρχει δικαιοσύνη να τους υπερασπιστεί». «Και τότε αναρωτήθηκα τι είδους κοινωνία είναι αυτή, τι δημοκρατία έχουμε όταν οι διεφθαρμένοι ζούνε μέσα στην ατιμωρησία, ενώ η πείνα του λαού θεωρείται υπονομευτική». «Η σοβαρότητα της κρίσης μας επηρεάζει κοινωνικά και οικονομικά. Και ακόμα χειρότερα: ο ουρανός και η γη έχουν αρρωστήσει. Η φύση, αυτό το αρχέτυπο κάθε ομορφιάς, διαταράχτηκε». «Οι νέοι υποφέρουν: δεν θέλουν πλέον ν’ αποκτήσουν παιδιά. Δεν μπορεί να υπάρξει μεγαλύτερος σκεπτικισμός».
     Θα μπορούσαμε να συνεχίσουμε να παραθέτουμε τη μια ατάκα πίσω από την άλλη για πολύ, μα δεν θα το κάνουμε. Αντί αυτού θα σας προτείνουμε, χωρίς καμία απολύτως επιφύλαξη, να πάρετε όλοι στα χέρια σας και να διαβάσετε αυτό το βιβλίο, που έγραψε ένας καλός συγγραφέας, το οποίο μας χάρισε ένας μεγάλος άνθρωπος. Ένας ύμνος στις ψυχές και στο ανθρώπινο πνεύμα.