José Saramago – Cain

Αγορά από το Book Depository

«Η ιστορία της ανθρωπότητας είναι η ιστορία των παρεξηγήσεών μας με το θεό, αφού δεν μας καταλαβαίνει και δεν τον καταλαβαίνουμε».
     Αυτό είναι ένα από εκείνα τα βιβλία τα οποία απόλαυσα με την ψυχή μου. Ο Σαραμάγκου σ’ αυτό, το τελευταίο του έργο, αναπλάθει ποιητική αδεία τη ζωή του Κάιν και χαρίζει στον αναγνώστη, ειδικά σ’ εκείνον που δεν κολλάει στο γράμμα των γραφών, ένα ξεκαρδιστικό σε πολλά σημεία κείμενο. Διαβάζοντάς το, τολμώ να ομολογήσω, συνέλαβα πολλές φορές τον εαυτό μου να συμφωνεί με τις ολίγον αιρετικές απόψεις του συγγραφέα, ενώ το χαμόγελο δεν έλειψε στιγμή από τα χείλη μου.
     Εν αρχή ήταν η δημιουργία και όχι ο λόγος, αφού όπως διαβάζουμε όταν ο θεός έφτιαξε τον άνθρωπο ξέχασε να του δώσει το χάρισμα της ομιλίας. Όταν το έκανε όμως πολύ πιθανόν να το μετάνιωσε μετά, αφού αν ο Κάιν δεν μπορούσε να μιλήσει δεν θα του έκανε λεκτικές επιθέσεις όλη μέρα και δεν θα προσπαθούσε να αμαυρώσει παντού και σε όλους το όνομά του. Μέχρι να συμβεί αυτό όμως θα περνούσε πολύς καιρός.
     Σύμφωνα με τη μαρτυρία του συγγραφέα οι πρωτόπλαστοι δεν αποτελούσαν και τα καλύτερα δείγματα ανθρώπων. Όπως λέει μάλιστα, την εποχή που εκδιώχθηκαν: «Ο Αδάμ και η Εύα έμοιαζαν με δυο ουρακοτάγκους που στάθηκαν για πρώτη φορά στα δυο τους πόδια». Ωστόσο άρχισαν σιγά σιγά να στρώνουν. Κι αυτό επειδή έπρεπε πια να βγάζουν τα προς το ζην, μια και ο παράδεισος όπου την περνούσαν ζωή και κότα πριν, ήταν πια απαγορευμένο μέρος γι’ αυτούς. Όπως μαθαίνουμε οι δυο τους έστησαν το λιτό σπιτικό τους στις όχθες των ποταμών Τίγρη και Ευφράτη, όπου με τη βοήθεια των ζώων (που επίσης εξορίστηκαν), άρχισαν να καλλιεργούν τη γη. Στην αρχή φυσικά ήταν σκούρα τα πράγματα αφού δεν είχαν τροφή, έτσι πού και πού η Εύα έπρεπε να πηγαίνει μια βόλτα προς τον παράδεισο και να ζητιανεύει φρούτα από τους φύλακες αγγέλους. Όσο περνούσε ο καιρός όμως γίνονταν όλο και πιο ανεξάρτητοι και κάποτε άρχισαν, χωρίς φυσικά να καταλαβαίνουν το πώς και το γιατί, ν’ αποκτούν παιδιά. Ο Άβελ και ο Κάιν είναι φυσικά τα πιο γνωστά. Ο πρώτος ήταν σύμφωνα με του Σαραμάγκου τις γραφές ένας τύπος προκλητικός, που του άρεσε να προσβάλλει τους άλλους και να τραβά το σκοινί όσο πάει. Κάποια μέρα λοιπόν το σκοινί έσπασε και ο Κάιν τον σκότωσε. Κι από εκείνη ακριβώς τη στιγμή άρχισε η κόντρα του με το θεό. Κι από εκείνη ακριβώς τη μέρα άρχισε το ταξίδι του. Ένα ταξίδι μπρος πίσω στο χρόνο και στις επίσημες γραφές, τις οποίες διακωμωδεί με περίτεχνο τρόπο ο συγγραφέας.
     Ο Κάιν σ’ αυτό το βιβλίο μας παρουσιάζεται σαν ο πρώτος ήρωας της εβραϊκής ιστορίας. Κάποιος που κάνει τα πιο τολμηρά πράγματα, που δεν φοβάται καθόλου το θάνατο, και που δεν χάνει ευκαιρία να τα χώνει στο θεό. Τον συναντάμε λοιπόν στα Σόδομα και τα Γόμορρα, στη θυσία του Αβραάμ (ή του Ισαάκ), στην Κιβωτό του Νώε, στον Πύργο της Βαβέλ και στην έρημο με τον Μωυσή και τον βλέπουμε να υποδύεται το ρόλο του Καλού Σαμαρείτη. Παντού ταξιδεύει χρησιμοποιώντας το όνομα του Άβελ, παντού συναντά την αδικία και το κακό πρόσωπου του θεού και προσπαθεί να σταθεί εμπόδιο στα σχέδιά του. Ένας ήρωας αλλιώς κι αλλιώτικος, που δεν ζητά την εξιλέωση, αλλά απαιτεί τη συγγνώμη του θεού που τον αδίκησε.
     Αυτό δεν είναι ένα βιβλίο που θα σύστηνα στον καθένα, αλλά είμαι σίγουρος ότι όποιος διάβασε άλλα έργα του συγγραφέα ή αυτά του Καζαντζάκη σίγουρα θα το απολαύσει. Ο Σαραμάγκου εδώ δεν φαίνεται να προσπαθεί να προκαλέσει, αλλά απλά μοιάζει να θέλει να πει στον αναγνώστη ότι το «πίστευε και μη ερεύνα» το μόνο που κάνει είναι να διαιωνίζει την άγνοια, να του κλείνει τα μάτια και τ’ αυτιά, να του στερεί κάτι από την ελεύθερη βούληση και την ανεξαρτησία του.