Σώτη Τριανταφύλλου: «Έχω συνηθίσει τα αυγά και τις πολιτικές αντιπαραθέσεις»

Τη Σώτη Τριανταφύλλου τη διαβάζω εδώ και χρόνια και μπορώ να μου πω ότι μου αρέσει για διάφορους λόγους: τα βιβλία της αποπνέουν ελευθερία, οι ήρωές της είναι ανθρώπινοι με όλα τα λάθη και τα πάθη τους και ταξιδεύουν πολύ, και η ίδια δε διστάζει ποτέ να πει τη γνώμη της, προκαλώντας πολλές φορές αναταραχές στα λιμνάζοντα νερά των λογοτεχνικών κύκλων, στους οποίους άλλωστε δεν ανήκει.
Αφορμή γι’ αυτή τη συνέντευξη στάθηκε η μυθιστορηματική της αυτοβιογραφία με τίτλο «Ο χρόνος πάλι» που κυκλοφόρησε πρόσφατα. Σ’ αυτή μας μιλά για κάποια πράγματα που γνωρίζαμε ήδη από τα προηγούμενα γραπτά της, σχολιάζει ανθρώπους και καταστάσεις, μιλά για τους ήρωες και το Παρισάκι της, για την πολιτική, και για την πατρίδα, τη θρησκεία και την οικογένεια, το ανόσιο τρίπτυχό της. Θέλοντας να δώσουμε στη συζήτηση που ακολουθεί ένα αλλιώτικο χρώμα αποφασίσαμε να στηρίξουμε τις ερωτήσεις μας, κατά κύριο λόγο, σε κάποιες από τις ατάκες αυτού του βιβλίου, που κάπου μοιάζει σαν το δικό της προσωπικό μανιφέστο.

Κάτι μου λέει ότι ζητούσες πώς και πώς να γράψεις ένα βιβλίο σαν κι αυτό. Ή όχι;

Nαι, μάλλον. Λόγω της ηλικίας μου...Στα πενήντα οι άνθρωποι κάνουν απολογισμούς, κοντοστέκονται λιγάκι... Επίσης, μιας και οι πρεσβύτεροι έχουν φύγει από τη ζωή μπορούν να είναι απολύτως ειλικρινείς χωρίς να κινδυνεύουν να πληγώσουν ανθρώπους.

Το «εκστατικά ευτυχισμένη» είναι η αγαπημένη σου έκφραση; Τη συναντάμε και σε άλλα βιβλία σου.

Είναι μια από τις αγαπημένες μου εκφράσεις: έχω κι άλλες... (“Τέλεια, όλα τέλεια!” “Σε πλήρη άνθηση!” κτλ). Πιστεύω πολύ στην ανθρώπινη ευτυχία. Στο ότι, δηλαδή, είναι εφικτή και μάλιστα όχι με πολύ δύσκολο τρόπο.

Τι σου έφταιξε το ΚΚΕ και το βαράς συνέχεια;

Ξέρω πολύ καλά τους κύκλους του ΚΚΕ από παιδί: γεννήθηκα και μεγάλωσα σ' αυτό το περιβάλλον. Πέρασα λίγο καιρό στην ΚΝΕ όταν ήμουν πολύ νέα, στη διάρκεια της μεταπολίτευσης: βρισκόμουν σε διαρκή σύγκρουση μ' αυτούς τους ανθρώπους...'Ήταν η χειρότερη περίοδος της ζωής μου... Θεωρώ το ΚΚΕ αντιδημοκρατικό κόμμα, τρομακτικά συντηρητικό και στενοκέφαλο, οπισθοδρομικό και ψευδολόγο σχετικά με την ίδια του την ιστορία, το παρόν του και το μέλλον.

Αν λάβεις υπόψη αυτά που γράφεις εδώ για την επίσημη αριστερά σε ξένισαν οι αντιδράσεις με τ’ αυγά;

Όχι, δεν με ξενίζουν τέτοιες εκδηλώσεις. Έχω συνηθίσει και είμαι πολύ σκληραγωγημένη. Μέσα στο βιβλίο “Ο χρόνος πάλι” υπάρχει ένα “αντικομουνιστικό” άρθρο που έγραψα για το περιοδικό “Αντί” στα τέλη του 1989. Θέλω να πω, δεν είμαι καινούργια σ' αυτή την πολιτική αντιπαράθεση.

Αν δεν υπήρχαν τα βιβλία όντως θα είχες πεθάνει; Ποια είναι η σχέση σου μαζί τους σήμερα;

Διαβάζω διαρκώς και βλέπω πολλές ταινίες. Τα βιβλία, ο κινηματογράφος και το ροκ εντ ρολ συνιστούν μεγάλο μέρος της ζωής μου. Τα βιβλία με βοήθησαν να γίνω ελεύθερος άνθρωπος. Υπό αυτή την έννοια μου έσωσαν τη ζωή. Επίσης μου τη σώζουν καθημερινά γιατί με κάνουν να σχεδιάζω μακροπρόθεσμα: έχω βάλει στοίχημα με τον εαυτό μου να διαβάσω μια ολόκληρη βιβλιοθήκη προτού πεθάνω. Και να μάθω κάμποσα πράγματα που δεν ξέρω.

Πρέπει οπωσδήποτε να αποφεύγουμε να γίνουμε σαν τη μαμά; Να επαναλαμβάνουμε όλοι σα μάντρα μέσα μας: Δε θέλω να γίνω σαν εσένα;

Δεν ήθελα να γίνω σαν τη δική μου μαμά, δεν ξέρω για τις μαμάδες των άλλων...Προφανώς υπάρχουν μαμάδες-πρότυπα, αλλά δεν αισθανόμουν τόσο τυχερή. Τουλάχιστον έτσι σημειώνω στο “Ο χρόνος πάλι” καθώς περιγράφω την οικογένειά μου και τα εφηβικά μου χρόνια. Ήθελα να γίνω, όπως είπα πριν, ελεύθερος άνθρωπος. Η μητέρα μου δεν ήταν ελεύθερος άνθρωπος. Κανείς απ' όσους με περιέβαλλαν δεν ήταν ελεύθερος άνθρωπος. Ήταν απαραίτητο να αναζητήσω αλλού πρότυπα σκέψης και συμπεριφοράς.

Τα δεσμά της οικογένειας είναι τα χειρότερα και οι χειρότεροι εχθροί μας είναι η οικογένειά μας, όπως λέει και ο Μπλέικ;

Ο χειρότερος εχθρός μας είναι ο εαυτός μας: ακούγεται σαν τη χονδροειδέστερη κοινοτοπία, αλλά, πράγματι, δεν μας φταίει κανείς για τίποτα. Οι άνθρωποι διαθέτουν ευκαιρίες επιλογής, αυτό που ονομάζουμε ελεύθερη βούληση. Ό,τι κι αν έχει συμβεί στην οικογένεια διορθώνεται. Ό,τι κι αν έχει συμβεί γενικά διορθώνεται.

Η Ελλάδα είναι ένα νεκροταφείο ιδεών, ένα σκουληκιασμένο κεράσι; Δεν έχει σωτηρία;

Προσπαθώ να βλέπω τη θετική πλευρά και τις ρωγμές της πραγματικότητας... Είμαστε μια κοινωνία χωρίς ήθος, οι αξίες είναι είτε ανύπαρκτες, είτε αντεστραμμένες.

Εξακολουθείς να χορεύεις το κροκοδειλορόκ;

Α ναι, βέβαια. Μεγαλώνω μαζί με τον Έλτον Τζον και τον Μικ Τζάγκερ: τους αναφέρω επειδή χορεύουν κι αυτοί το κροκοδειλορόκ.

Οι περισσότερες γυναίκες, φεμινίστριες και μη, μεταμορφώθηκαν όντως στη μάνα τους; Γιατί πιστεύεις ότι έγινε αυτό;

Ο κόσμος είναι γεμάτος από δυσαρεστημένους ανθρώπους -γυναίκες και άντρες- που θα ήθελαν να έχουν ζήσει αλλιώς τη ζωή τους. Κι από μερικούς που βυθίζονται στην αυταρέσκεια. Έτσι είναι φτιαγμένος ο κόσμος...

Η γλυκιά πλήξη εσένα δε σου πάει; Πιστεύεις στ’ αλήθεια ότι είναι αντεπαναστατική; Αυτή είναι άραγε που ορίζει τις ζωές μας σήμερα;

Το μόνο που μπορώ να πω είναι ότι δεν πλήττω εύκολα. Όταν πλήττω, αλλάζω αυτό που κάνω, δοκιμάζω κάτι καινούργιο.

Εξακολουθούμε να επαναστατούμε υπό όρους. Γιατί συμβαίνει αυτό;

Φόβος, επιρρέπεια στην ασφάλεια, έλλειψη περιπετειώδους πνεύματος...Δημοσιοϋπαλληλική νοοτροπία, δεβαριεσισμός, ηττοπάθεια...

Ο αδελφός σου έγινε κομφορμιστής κι εσύ έγινες εσύ. Δε συλλαμβάνεις τον εαυτό σου πού και πού να σκέφτεται ότι θα ήθελε να ακολουθήσει το δρόμο του αδελφού; Γιατί όχι;

Α, όχι, με τίποτα! Δεν θα μπορούσα να είμαι στέλεχος του ΚΚΕ, επιχειρηματίας και οικογενειάρχης! Δεν θα ήμουν εγώ, θα ήταν κάποιος άλλος. Ο κάθε άνθρωπος κάνει τις δικές του επιλογές: δεν μπορούμε να εξελισσόμαστε όλοι με τον ίδιο τρόπο...Κι αυτό φαίνεται, νομίζω, από νωρίς στη ζωή.

Ο έρωτας και η αρρώστια σε κάνουν ενήλικο άνθρωπο. Εσύ τα κατάφερες ή έμεινες μια αιώνια έφηβη;

Είμαι ενήλικη υπό την έννοια ότι μπορεί κανείς να μου έχει απόλυτη εμπιστοσύνη. Επίσης, είμαι ενήλικη διότι δεν είμαι παιδί κανενός: κανείς δεν με προστατεύει, κανείς δεν με καθοδηγεί, είμαι, όπως είπα, ανεξάρτητη και έχω την ευθύνη του εαυτού μου από 18 ετών.

Οι άντρες θέλουν να πέσουν στην αγκαλιά των γυναικών αλλά όχι στα χέρια τους. Οικουμενική αυτή η αλήθεια;

Και το αντίστροφο... Τα φύλα κακομεταχειρίζονται το ένα το άλλο.

Εξακολουθείς να πιστεύεις ότι οι μπήτνικς ήταν μέτριοι συγγραφείς; Το ρωτώ αυτό επειδή κάποιοι συνεχίζουν να σε ταυτίζουν μ’ εκείνους.

Οι ποιητές και όσοι βρίσκονται στις παρυφές -ο Ορλόφσκι, ο Ρέξροθ- ήταν μεγάλοι ανανεωτές της αμερικανικής λογοτεχνίας. Ο Γκίνσμπεργκ επίσης... Αλλά, για παράδειγμα, ο Κέρουακ δεν έφτασε ποτέ ξανά στο επίπεδο του “Στον δρόμο”... Το “Στον δρόμο” είναι κλασικό μυθιστόρημα που καθρεφτίζει τον εικοστό αιώνα.

Η ζωή είναι όντως ένα αστείο σε μεγέθυνση και όχι μια τραγωδία, όπως υποστηρίζουν οι περισσότεροι;

Δεν καταφέρνω να δω τη ζωή σαν τραγωδία. Καμιά φορά, πράγματι με πιάνει κλαυσίγελος...

Τα ψέματα είναι μια μορφή καλοσύνης. Τα ψέματα μας προστατεύουν από αβάσταχτα γεγονότα. Μήπως όμως μας εμποδίζουν να δούμε και την πραγματικότητα όπως ακριβώς είναι;

Μέρος της ευγενικής συμπεριφοράς είναι η αποφυγή οδυνηρών θεμάτων, κρίσεων και επικρίσεων. Για να ζούμε σε σύνολο με σχετική αρμονία πρέπει να μάθουμε να είμαστε ειλικρινείς και να εκφράζουμε τα αισθήματά μας βάση κάποιου πρωτοκόλλου. Η χωρίς πρωτόκολλο συμπεριφορά είναι ηθικά απαράδεκτη.

Το καλό με το γράψιμο: όταν γράφεις, κανείς δεν σε διακόπτει αλλάζοντας ξαφνικά θέμα. Τελικά γι’ αυτό γράφεις; Και μήπως, ρωτώ, οι άνθρωποι τώρα πια ξέρουν μόνο να μιλούν και όχι να συζητάνε;

Ποτέ δεν ήξεραν να συζητούν. Γύρω μας ακούγονται φωνασκίες...όχι συνομιλίες.

Πρέπει στ’ αλήθεια η λογοτεχνία να ανασκευάσει τη μη ικανοποιητική πραγματικότητα;

Δεν προκύπτουν μυθιστορήματα από την εξιστόρηση της απλής καθημερινότητας...Η καθημερινότητα είναι κατώτερη της λογοτεχνίας. Εμείς είμαστε φτωχότεροι από τους ήρωες που δημιουργούμε.

Το μειονέκτημα της αθεΐας είναι ότι ξέρεις πως οι κακοί δεν θα τιμωρηθούν στον άλλο κόσμο. Σε πληγώνει αυτό;

Τι να κάνουμε... Η αθεΐα έχει κάμποσα μειονεκτήματα: ξέρεις ότι θα επιστρέψεις στην ανυπαρξία...Δεν είναι εύκολο να αποδεχτείς το απόλυτο τίποτα. Όσο για τους “κακούς” τρώγονται από την ίδια τους την κακία. Δεν υπάρχουν ευτυχισμένοι “κακοί”. Εξάλλου, το μίσος, όπως λέει ο Κινέζος σοφός στα “Κινέζικα κουτιά” είναι δαπάνη ενέργειας.

Έγραψες ξανά και ξανά ιστορίες που λαμβάνουν χώρα στις ΗΠΑ, την Αγγλία, την Αφρική. Πώς έτυχε και δεν ασχολήθηκες ποτέ στο παρελθόν εκτεταμένα με το Παρισάκι, όπου πέρασες και περνάς ένα μεγάλο μέρος της ζωής σου;

Έχω γράψει κάμποσα διηγήματα, όπως αυτό που περιλαμβάνεται στο “Ο χρόνος πάλι”, με τίτλο “Μικόλ”. Παρά τα τριάντα χρόνια πέρα-δώθε στο Παρίσι δεν έχω καταφέρει να ενσωματωθώ στη γαλλική κοινωνία. Δεν συμπαθώ τους Γάλλους, παρότι με φιλοξενούν στη χώρα τους. Συμβαίνουν αυτά...Κι εμείς στην Ελλάδα φιλοξενούμε ανθρώπους που δεν μας συμπαθούν: πρέπει να αναρωτιόμαστε γιατί...

Κάπου διάβασα ότι: «Μ’ αυτό το βιβλίο η Σώτη επέστρεψε…» Χαμογέλασα. Απέκτησες κι εσύ τους purists σου;

Ο καθένας λέει τα δικά του. Κι εγώ λέω τα δικά μου.

Λάκης Φουρουκλάς
Δημοσιεύθηκε στην κυπριακή εφημερίδα "Αλήθεια"